Bir konuyla ilgili kavramların isimlerinin genelden özele doğru, birbirleriyle ilişkilerine
göre şematik gösterimine kavram haritası adı verilir (Erden, 1996). Sözlük anlamından da
anlaşılacağı üzere kavram haritası, kavramlar arası ilişkileri anlamlı kılmayı göstermede
kullanılır. Çoğunlukla belli bir alanla ilgili kavramlar birbirleriyle ilişkilidir. Bir obje, fikir ya da
olay bazı durumlarda birden fazla kavram grubuna girebilir. Kavram öğrenmede öğrencilere
öncelikle en geniş kavramın verilmesi gerekir. Bu kavram verildikten sonra öğrenciler bu
kavramla ilgili alt kavramları öğrenebilir. Öğrencilerin kavramlar arasındaki ilişkileri daha
kolay görebilmeleri amacıyla, kavram haritaları en uygun materyaller olarak karşımıza çıkar.
Kavram haritaları, doğru yapılmaları hâlinde, öğretimin her basamağında kullanılabilir.
Kavram haritalarının yararlarını Erden (1996) şu şekilde sıralar: Karmaşık konuların
öğretilmesinde öğrencilerin kavramlar arasındaki ilişkileri görmesini sağlar, öğrencilerin
sınava hazırlanırken konuyu tüm boyutlarıyla görmesini ve konuyu özetlemesini sağlar,
öğrencilerin bilgi eksikliklerini görmesini sağlar, dersin planlanmasını kolaylaştırır. Kavram
haritaları, kavram öğretilirken tahtaya çizilebileceği gibi büyük bir kâğıda çizilerek sınıf
duvarına da asılabilir.
Kavram haritaları;
1. Bir konunun öğretiminde,
2. Öğrenmeyi kolaylaştırmada,
3. Öğrenme sürecini kontrol etmede ve kavram yanılgılarını ortaya çıkarmada,
4. Değerlendirme yapmada kullanılabilir.
Kavram Haritalarını Değerlendirmek İçin Kullanılabilecek Ölçütler
1. Kavramların uygun şekilde nitelendirilmesi
- Kavramlar, en fazla üç sözcükle temsil edilmelidir.
- Kavramların yerleşimi genelden özele doğru hiyerarşik olarak sıralanmalıdır.
2. Bağlama sözcüklerinin uygun şekilde nitelendirilmesi
- Haritada kavramlarla bağlantılar arasındaki ayrım belirgin olmalıdır.
-İki kavram arasındaki bağlantılar anlamlı olmalıdır.
- İlişkiyi doğru şekilde temsil etmelidir.
3. Kavramların çapraz bağlanması
- En iyi haritalar, kavramlar arasındaki çapraz bağlantıları yeterli ölçüde
gösterenlerdir.
- Çapraz bağlantılar, öğrencinin, birbirine bağlı çok sayıda düşünceyi bildiğini
gösterir.
- Çapraz bağlantılar, yaratıcılığı ortaya çıkarır.
Kavram Haritalarının Oluşturulma Aşamaları
1. Önceden hazırlanmış bir örneği öğrencilerinize gösteriniz.
2. Bu örnekte kavramların harita üzerinde nasıl birleştiğini sorunuz.
3. Harita üzerindeki çapraz bağlantıların neyi ifade ettiğini gösteriniz.
4. Öğrencilere yeni bir kavram haritası hazırlatmak için onlardan en çok bildikleri
kavramları ya da onlara kısa bir metin verip metinden çıkardıkları kavramları
listelemelerini isteyiniz (gerekirse yardım ediniz).
5. Sonra öğrencilerden bu kavramları en genelden daha özele doğru sıralamalarını
isteyiniz.
6. Hangi kavramın konuyla en çok ilişkili olduğunu öğrencilere sorunuz ve bunu daire
içine almalarını isteyiniz.
7. Öğrencilerin konuyla ilgili en önemli kavramdan daha az önemli olana doğru kavram
16
ilişkisini hazırlamasına fırsat veriniz. Kavram haritalarını oluşturmalarına yardımcı
olunuz.
8. Öğrencilerinize, kendi kavram haritalarına dayanan kısa bir hikâye yazdırınız.
Kavram haritaları, bilgiyi organize etmek ve sunmak için yapılmış grafiksel araçlardır.
Bu araçlar daire ya da bir çeşit kutu içine yazılmış olan kavramları içerir. Kavram
haritalarında iki kavram arasındaki ilişki, üzerine ilişkiyi belirleyen ifadelerin yazıldığı
doğrularla gösterilir. İlişkiyi belirleyen bağlantı ifadeleri ile iki kavram tamamlanarak anlamlı
bir cümle oluşturur (Novak, 1998).
Örnek Kavram Haritasını Resme Tıklayarak Görebilirsiniz.
